Stres jest zjawiskiem niezwykle powszechnym. Dotyczy każdej jednostki ludzkiej, we wszelkich okresach życia. Potocznie kojarzony jest przede wszystkim z przeżyciami o charakterze negatywnym. Ma jednak także istotne walory przystosowawcze. Mobilizuje do działania, aktywizuje fizjologiczne i psychologiczne mechanizmy obronne. Pozwala realizować wyzwania i mierzyć się z problemami dnia codziennego. Jest nieodłącznym i ważnym elementem ludzkiej egzystencji. Doceniając pozytywne aspekty reakcji stresowych, pierwszy nowoczesny teoretyk stresu, Hans Selye mawiał, że życie bez stresu oznacza śmierć. Selye wskazał, że istnieją dwa podstawowe rodzaje stresu:
- dystres – stres negatywny, obciążający i wyniszczający,
- eustres – stres pozytywny, aktywizujący i motywujący do działania.
Pierwotnie przyjmowano, że stres to po prostu reakcja organizmu na różnego rodzaju sytuacje trudne. Dzisiaj uważa się raczej, że stres jest pewnym rodzajem relacji pomiędzy człowiekiem a wymaganiami, jakie stawia środowisko życiowe. Sytuacje trudne lub niebezpieczne, zaburzają wewnętrzną równowagę jednostki, zwłaszcza wówczas, kiedy człowiek obawia się, że nie dysponuje odpowiednimi zasobami, by poradzić sobie z zagrożeniem lub wyzwaniem.
Należy więc mieć świadomość, że nie tylko przykre okoliczności wyzwalają związane ze stresem napięcie. Stres pojawia się bowiem zawsze wtedy, kiedy występujące zdarzenia niosą ze sobą emocjonalne obciążenie. Dotyczy to także wielu sytuacji, które uznajemy za zasadniczo przyjemne, takich jak ślub, awans zawodowy czy osiągnięcie wymarzonego sukcesu. Każda z nich wymaga bowiem poradzenia sobie z pewnym obciążeniem emocjonalnym.
Stres jest codziennym problemem większości osób. Pojawia się w domu, w pracy, a nawet podczas aktywności rozrywkowej. Jego ważnym źródłem są sytuacje międzyludzkie i społeczne. Przyjmuje się jednak, że żadne zdarzenie życiowe nie jest obiektywnie dobre, ani złe. Stres pojawia się dopiero wówczas, kiedy człowiek ocenia okoliczności jako niepomyślne i zagrażające. Uruchomienie reakcji stresowej zależne jest od subiektywnej i bardzo względnej oceny spotykających człowieka sytuacji. To, co dla jednej osoby jest przykre i trudne, dla innej może więc być bardzo pozytywne.
Szkoła jest środowiskiem w naturalny sposób stresogennym. Wynika to z nacisku na realizację określonych obowiązków, zarówno w grupie uczniów, jak i nauczycieli. Źródłem napięcia jest także instytucjonalna dyscyplina, relacje interpersonalne oraz presja, wynikająca z procesów ciągłej oceny. Dlatego, również w szkole, ważne jest odpowiednie zarządzanie emocjami.
Problematykę radzenia sobie ze stresem, najbardziej ogólnie można podzielić na dwie grupy zagadnień:
- Zapobieganie sytuacjom trudnym – w miarę możliwości, należy starać się redukować emocjonalne obciążenie, dbając o pozytywną atmosferę pracy i nauki, poprawne relacje interpersonalne, higienę psychiczną, pozytywne rozwiązywanie konfliktów, odpowiednią równowagę pomiędzy pracą a rozrywką… itd.
- Radzenie sobie z już obecnym stresem – przyswajanie schematów pozytywnego i konstruktywnego myślenia, wypracowywanie mechanizmów obronnych, nauka relaksacji, zdobywanie wiedzy o stresie.
Wskazanym rozwiązaniem jest organizowanie warsztatów rozwojowych, ukierunkowanych na zarządzanie własnymi emocjami oraz radzenie sobie z napięciem. Zajęcia takie powinny odbywać się pod okiem odpowiednio przygotowanych, doświadczonych instruktorów/trenerów.
pedagodzy szkolni – Barbara Lula, Dorota Graczyk
